Infrarood fotografie maakt het onzichtbare zichtbaar
Kunstzinnig ingestelde fotografen willen ‘de werkelijkheid’ naar hun hand zetten. In de digitale fotografie kan dat heel goed met filters tijdens de opname en, heel uitgebreid, in de nabewerking van de bestanden. Er zijn legio filterpakketten (‘plug-ins’) en apps te koop om het beeld iets meer eigens te geven.
Geschreven door Mich Buschman
Mich Buschman is professioneel fotograaf en geeft lessen in o.a. portretfotografie. Met zijn ruim 30 jaar fotografie ervaring is hij een echte kenner van de fotobranche. Hij vertelt graag over de (technische) werking van producten.
De zichtbare werkelijkheid
Het uitgangspunt is een opname van een zichtbare werkelijkheid. Maar voorbij het zichtbare gebied is er een wereld aan onzichtbare ‘golflengtes’. Denk aan de röntgenstraling en de microgolven. Geflankeerd aan het zichtbare golflengtegebied kennen we ultraviolet- en infraroodstraling.
Eerstgenoemde doet ons in de zon verbranden en bruinen, het infraroodgebied herkennen we aan de warmtestraling. Deze gaat tot diep onderhuids. We kennen allemaal wel de Infraphil lamp met het rode intense licht, dat weldadig is voor de spieren. Het zichtbare licht is maar een heel kort gebied met golflengtes tussen 320 (ultraviolet) en 720 nanometer (het rood). Hierna komt het zogenaamde nabije infrarood tussen 830 en 1000 nanometer. Dát specifieke gebied is interessant voor de Infrarood fotografie. In de tijd van de analoge fotografie was er een Kodak Ektachrome kleuren-IR diafilm en een hooggevoelige zwartwit negatieffilm (Kodak High Speed IE) leverbaar.
Met een speciaal zwart filter, dat het zichtbare licht tegenhield maar het infrarood doorliet, kon je bijzondere, ‘geheimzinnige of magische’ foto’s maken. Dat filter is nog steeds noodzakelijk, wil je met een digitale camera infrarood foto’s kunnen maken.
B+W 092 Dark Red en 093 Black-red Infrarood filters
De sensor in onze digitale camera’s is uiteraard gevoelig voor de zichtbare lichtkleuren, maar ook voor een groot deel van het infrarood. Om bij Infrarood fotografie een werkelijkheidsgetrouwe kleurenreproductie te verkrijgen, plaatsen de fabrikanten een infrarood sperfilter voor de sensor. Deze ‘Hot Mirror’ is echter niet perfect: als je maar lang genoeg belicht door een zwart filter komt daar tóch infrarood straling doorheen. De belichtingstijden zijn er in de orde van 15 seconden, bij F8 en ISO 1100 … We werken dan vanaf een statief, uiteraard.
Het B+W 092-filter (Dark-Red 695) is minder streng dan het B+W 093-filter (Black-red 830): het spert tot 750 nanometer zichtbaar licht en laat daarna het diep rood en infrarood door. Het ziet er donkerrood uit. Het 093 filter, waar ik zelf al jarenlang mee werk, begint pas bij 830 nanometer IR door te laten. Beide filters hebben een MRC beschermingslaag. Die laag heeft ook een fantastische antireflectie coating èn filteren nog iets selectiever. De filters zijn prachtig planparallel geslepen, met een matzwarte messing filtervatting, die probleemloos op en af schroeft. Ze zijn er in alle gangbare filtermaten.
Nabewerking van de Infrarood foto's
In de raw converter (Lightroom, Photoshop, enzovoorts) wordt de opname omgezet naar zwartwit, met een stevige contrastverhoging. Je krijgt subtiele grijstint-verschuivingen als je met de kleurenfilters speelt. Opnames die bij zonlicht zijn gemaakt kenmerken zich door een zwarte weergave van water en de blauwe lucht. Wolken steken daar wit tegen af. Bladgroen wordt wit als sneeuw! Het chlorofyl daarin veroorzaakt dat. Rode objecten worden wit tot lichtgrijs en zie je kans portretten te schieten (het model moet lang stilstaan, jij kiest grotere F-openingen en nóg hogere ISO-gevoeligheden), dan zie je zwarte ogen en een albast-witte huid tevoorschijn komen … Spookachtig, of Gothic!
Tenslotte
Eigenlijk zijn de sensoren in de camera's iets té gevoelig voor Infrarood fotografie, ze kunnen ook een klein deel van het infraroodspectrum waarnemen. Op je foto’s zie je hier niets van terug, dankzij het hot mirror filter in de camera. Dit is een filter voor de sensor dat vrijwel al het infrarode licht blokkeert. Zonder hot mirror zou de kleurweergave niet meer overeenkomen met wat wij zien. Er zijn infrarood-fotografen die de Hot Mirror uit hun camera laten verwijderen.
Ja: láten. Daar zijn speciale, bekwame camera-reparateurs voor. Doe dit niet zelf: de kans dat dit niet goed lukt en de camera onbruikbaar wordt is groot. Neem daar sowieso een goedkopere camera voor (bijvoorbeeld de Nikon D 3200 als je Nikonlenzen hebt) of een oud model (bekend is de D-70 in dezen). Aan bijgaande voorbeelden zie je de beste en meest voorkomende toepassing: in de landschapsfotografie. Heel leuk om in de zomer IR-foto’s’ te gaan maken in de Efteling, dierentuin Amersfoort of het Nederlands Openlucht Museum in Arnhem … Maar niemand weerhoudt je van de IJslandse zomer!
